Çorak topraklarda geçen bir çocukluk

TANER AY

Graciliana Ramos’un İpek Manavbaşı’nın çevirisiyle VakıfBank Kültür Yayınları’ndan çıkan ‘Çocukluk’ romanı beni kırk yıl öncesine yuvarladı: 1982’ydi. Adnan Özer ile sık sık Çınaraltı’nda buluşuyoruz. İkimiz de yirmi beş yaşındayız, ikimiz de Jorge Amado’nun romanlarının tutkunuyuz. Lakin, benim edebî yakınlığımın tersine, Adnan için 1973 yılında Ayda Düz’ün çevirisiyle Payel Yayınevi’nden çıkan ‘Tarçın Kokulu Kız’ bir ‘kutsal kitap’ üzereydi; askerî darbe sonrasının kasvetli günlerinde bile romanı elinden hiç düşürmüyor, aşk kırgını kim varsa ona romanı armağan ediyordu.

Adnan’ın başındaki ‘Üç Çiçek’ mecmuası ve yayınevi tasarısı da sanırım Çınaraltı’ndaki Jorge Amado sohbetlerimizin birinde doğmuştu. Onun ‘Latin Amerikalı, Afrikalı ve Asyalı muharrirlerin yapıtlarını basıp tanıtmak’ ve ‘askerî darbenin soldan ve sağdan savurduğu bizim üzere niyet mağdurlarını bir mecmuada toplamak’ tasarısı çok değerliydi lakin, arkadaşlarımızın bir kısmı buna şiddetle karşı koyunca, birinci sayısını 1983 Mayıs ayında çıkardığımız ‘Üç Çiçek’ maalesef bir ‘yarım başarı’ olmuştu. Adnan, kendisiyle yapılan söyleşilerde ‘Üç Çiçek’ mecmuasının serüvenini tekraren anlattığından, olayın detaylarına girmeyeceğim. Asıl acı olansa, ‘Üç Çiçek’ nedeniyle, Adnan Özer’in ‘yayıncılıkta acımasız bir kapitalist olup da meyhâne masalarında çok solcu kesilen’ simsarlar tarafından kara listeye alınmasıdır ve bu yok saymanın bugün bile sürdürülmesidir.

ŞAİR ADNAN ÖZER’İN EDİTÖRLÜĞÜNDE YAYIMLANDI

Adnan Özer edebiyatımızın simsarları yüzünden başındakileri kendi yayınevlerinde hiçbir vakit gerçekleştiremedi. Bugünlerdeyse VakıfBank Kültür Yayınları’nın gençlik dizisine ‘proje editörlüğü’ yapıyor. Listesindeki kitapları bildiğimden çok heyecânlıyım. Umarım bir kazaya uğramadan, hepsini yayınlatabilir.

Bayramın birinci günü Üsküdar’daki Rûmî Kafe’de onunla ve Orhan Tekelioğlu’yla buluştuğumuzdaysa, bana yayınevinin gençlik dizisinin ikinci kitabı olan çıkan Graciliana Ramos’un ‘Çocukluk’ isimli ‘anı roman’ını getirince, sonraki gün okumaya başlayıp bitirdim. Herkese önereceğim büyülü bir metin. Cláudio Leitão da kitabı ‘Ramos’un yazdıklarının ortasındaki en kusursuzu’ olarak tanımlıyor. Aslında ‘roman’ kıska kısa hikayelerden oluşuyor ve her hikaye ‘askıda bırakma’ tekniğiyle bir sonraki hikayeye bağlanıyor. Bu teknik, hikayelere bir süreklilik kazandırdığı üzere, hikayelerin toplamını şeklen farklı bir edebî cinse dönüştürüyor.

‘Çocukluk’un el yazmaları São Paulo Üniversitesi’ndeymiş. ‘Bölüm’ denilen hikayeler evvel bir mecmuada yayınlanmış, ardındansa ‘anı roman’ olarak düzenlenip, 1945 yılında J. Olympio tarafından basılmış. Cláudio Leitão’nun belirttiğine nazaran, São Paulo Üniversitesi’ndeki üç evrakta kırk hikaye varmış, lakin bu hikayeler ‘askıda bırakma’ tekniğiyle ‘anı roman’a dönüştürülürken kitaba kimi hikayeler alınmamış.

Ramos’un ‘anı roman’ını bitirdiğim gece Besim Dalgıç beni telefonla aradı. Onunla edebiyat pazarından konuşurken, “Bizlerin kaybedeceği bir şey yok, yazdığın ne kadar bedelli ve ne kadar değerli olursa olsun, zati yok sayılıyorsun. Lakin, günümüzün edebiyat yıldızları ve simsarları çok şey kaybedecekler. Zira, pek yakında global yayınevleri kendi yazarlarıyla ve kendi adamlarıyla edebiyatımızı ele geçirdiklerinde, ne o çok satan yıldızlar, ne de onları pazarlayan simsarlar kalacak” yorumunu yaptı. Bu açıdan hiç düşünmemiştim. Haklı olabilir. Fakat, onlarla birlikte gerçek edebiyatın da pazardan kovulacağı nihaidir. Bu yüzden VakıfBank Kültür Yayınları yöneticilerine Adnan Özer’in listesindeki nefis kitapları o günler gelmeden yayınlamalarını öneriyorum. Besim’in dediği günler gelirse, raflara yalnızca ‘çöp kitaplar’ konacağından, güzel kitapları hiç olmazsa şimdiden edinmiş olalım…

SİNEMATOGRAFİK BİR ROMAN

‘Çocukluk’ bir ‘Regionalismo’ yapıtı. Bu edebî akım ‘Bölgeselcilik’ olarak lisanımıza çevriliyor. Ramos’un bizde 1985 yılında Can Yayınları’ndan ‘Kıraç’ ismiyle çıkan ‘Regionalismo’ romanını okumadım lakin, romandan Nelson Pereira dos Santos’un 1963 yılında sinemaya uyarladığı ‘Çorak Hayatlar’ı tekraren seyrettim. Bana nazaran sinema tarihinin en güzel yüz sinemasından biri. ‘Çocukluk’ da sinematografik bir ‘roman’, okuruna tereddütü şiirselleştiren anlatımıyla ve geçmişi ‘yoğun bir sis’ olarak 1936 ile 1944 ortasına taşımasıyla ‘büyülü bir dünya’ sunuyor. Brezilya’nın kuzey doğusundaki çorak bölgeye ‘Sertão’ deniyor. Ramos kendi ‘Sertão’sunu anlatırken hiç ‘manzara yazarlığı’ yapmıyor, kuzey doğu ‘manzara’ olarak Ramos’un sinematografik üslûbunun yapısal bir özelliği olarak zaten okurun gözlerinin önüne geliyor. Bu bölgenin birinci Euclides da Cunha’nın 1902 yılında yayınlanan ‘Os Sertões’ isimli yapıtıyla bilinirlik kazandığını anımsayanlar olacaktır. ‘Os Sertões’ de lisanımıza çevrilip yayınlansa çok sevineceğim.